Το διήμερο Εργαστήριο θα αναπτυχθεί γύρω από μια μεγάλη υποδειγματική άσκηση η οποία θα βασιστεί σε αρχειακά τεκμήρια των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ).
(α) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ
- Σύντομη παρουσίαση των Γ.Α.Κ. από τους αρχειονόμους Γιάννη Γκλαβίνα και Κατερίνα Ζωγράφου. Λίγα λόγια για την ιστορική περίοδο που καλύπτουν, το είδος των τεκμηρίων, τη θεματολογία, κλπ.
- Σε κάθε μέλος της ομάδας θα δοθεί ένας φάκελος με αρχειακά τεκμήρια, τα οποία θα έχουν επιλέξει από πριν τα ΓΑΚ και ο Βασίλης Λουλές. Οι υπεύθυνοι του Εργαστηρίου θα μιλήσουν για το περιεχόμενο του φακέλου και για την ευρύτερη ιστορική περίοδο.
- Θα μελετήσουμε αυτόν τον φάκελο, θα δούμε ένα-ένα τα τεκμήρια και θα προσπαθήσουμε να μάθουμε όσα περισσότερα μπορούμε γύρω από αυτά. Στόχος μας είναι να ανακαλύψουμε ανθρώπινες ιστορίες —ατομικές ή ευρύτερα κοινωνικές— οι οποίες είναι κρυμμένες, πολύ συχνά, ακόμα και σε ένα «ουδέτερο» υπηρεσιακό έγγραφο.
- Στη διαδικασία αυτή είναι βέβαιο ότι θα χρειαστούμε επί πλέον πληροφορίες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα, θα χρειαστεί δηλαδή να κάνουμε περαιτέρω έρευνα και διασταύρωση στοιχείων («τεκμηρίωση»).
Αυτές τις πληροφορίες θα τις αναζητήσουμε από τις εξής πηγές:
α) από την κείμενη βιβλιογραφία. (Πληροφορίες για το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο ή για την ιστορική περίοδο)
β) από το ίδιο το Αρχείο, που πιθανότατα θα μπορέσει να μας προμηθεύσει και με επί πλέον τεκμήρια που σχετίζονται με το θέμα. (Αυτά τα επιπρόσθετα τεκμήρια μπορεί να είναι και διαφορετικής φύσης: πχ. ενώ το αρχικό υλικό είναι έγγραφο, το καινούργιο μπορεί να είναι φωτογραφίες, κινηματογραφικό φιλμ, παλαιότερη τηλεοπτική εκπομπή κλπ)
γ) ενδέχεται να πάρουμε πληροφορίες και από κάποιο μέλος της ομάδας των συμμετεχόντων που θα τύχει να έχει γνώση του συγκεκριμένου θέματος
δ) πληροφορίες από το διαδίκτυο.
- Παράλληλα με τη διαδικασία της τεκμηρίωσης, θα επιδιώξουμε ώστε κάποια άτομα της ομάδας, τα οποία θα νοιώσουν έναν ιδιαίτερο «ψυχικό σύνδεσμο» με κάποιο συγκεκριμένο αρχειακό τεκμήριο (διαδικασία «οικειοποίησης» ή «ταύτισης»), να μας μιλήσουν για αυτή τη «σχέση», να μας καταθέσουν κάτι προσωπικό, κάτι που αυτό το τεκμήριο έφερε στη μνήμη ή προκάλεσε στο συναίσθημά τους. Μπορεί πχ. να ανακαλέσουν κάποιο προσωπικό τους βίωμα, να θυμηθούν μια σχετική ιστορία κάποιου προγόνου τους, να μας μιλήσουν για ένα παιδικό ανάγνωσμα, για τραγούδι ή παραμύθι. Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι με αφορμή ένα αρχειακό τεκμήριο θα ανοίξουν δυο παράλληλες διεργασίες προσέγγισής του: μία προς τα «έξω» (αναζήτηση πληροφοριών, τεκμηρίωση) και μία προς τα «μέσα» (…αναζήτηση στα προσωπικά μας βιώματα).
- Ο πλούτος των υλικών που θα φέρουν στο φως οι δυο αυτές προσεγγίσεις θα μας δώσει την ευκαιρία να προχωρήσουμε στον σχεδιασμό ενός (υποθετικού) ντοκιμαντέρ. Παρ’ όλο που στο Εργαστήριο αυτό ΔΕΝ θα περάσουμε σε πρακτικές κινηματογραφικού γυρίσματος (θα χρειαζόμασταν περισσότερες ημέρες) θα αναπτύξουμε σημαντικά ζητήματα της δημιουργίας ενός ντοκιμαντέρ, όπως:
– ποιο είναι ακριβώς το βαθύτερο θέμα της ταινίας και ποια η ιδιαίτερη «ματιά» μας
– ποιοι άνθρωποι θα θέλαμε να καταθέσουν τις βιωματικές τους ιστορίες ή τον επιστημονικό τους λόγο
– τί και με ποιόν τρόπο θα τους ρωτούσαμε, ώστε να έχουμε ειλικρινείς και ελκυστικές μαρτυρίες. Πώς θα πρέπει να έχουμε προετοιμαστεί γι’ αυτό
– τι άλλου είδους «βιωματικά» υλικά αυτών των ανθρώπων θα χρησιμοποιούσαμε στην ταινία πέρα από την προφορική μαρτυρία (πχ. γραπτές μαρτυρίες, προσωπικές φωτογραφίες, επιστολές, τραγούδια κλπ)
– σε ποιους χώρους θα κάναμε γύρισμα
– ποια θα ήταν η σκηνοθετική μας προσέγγιση
– ποια η αισθητική της εικόνας (σκηνικό, ρούχα, μέγεθος κάδρου, φωτισμός, κλπ)
– ποια οπτικοακουστικά ντοκουμέντα (φωτογραφίες, κινηματογραφικές ταινίες, ταινίες αρχείου, επίκαιρα) θα θέλαμε να εντάξουμε στο ντοκιμαντέρ. Τι έρευνα θα χρειαζόταν να κάνουμε γι’ αυτά, πού και πώς θα τα ψάχναμε.
- Από μια στιγμή και έπειτα οι συμμετέχοντες θα έχουν χωριστεί σε 2-3 υπο-ομάδες, η κάθε μια από τις οποίες θα εμβαθύνει με διαφορετικό τρόπο στο ίδιο θέμα ή ενδεχομένως θα εστιάσει σε μια διαφορετική πτυχή του ίδιου ευρύτερου θέματος. Η κάθε υπο-ομάδα θα εργαστεί στην τελική φάση του Εργαστηρίου χωριστά, ώστε να παρουσιάσει στην ολομέλεια τα δικό της πρώτο «σενάριο» (σκαρίφημα) ενός ιστορικού ντοκιμαντέρ. (Σημείωση: δεν θα γίνουν γυρίσματα ταινίας παρά μόνο ό,τι η κάθε υπο-ομάδα κρίνει απολύτως αναγκαίο για τη δημιουργία του «τρέηλερ» της δικής της παρουσίασης – υπό την προϋπόθεση φυσικά ότι θα υπάρχει χρόνος για τα γυρίσματα)
(β) ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΘΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΟΥΝ
Με κύριο άξονα την παραπάνω άσκηση θα αναπτυχθούν θέματα που θα προκύψουν και σχετίζονται ευρύτερα με το ανθρωποκεντρικό ντοκιμαντέρ, όπως:
– Προσωπική μαρτυρία και αφήγηση ιστοριών μπροστά στον κινηματογραφικό φακό,
– Η σχέση της μικρής, προσωπικής ιστορίας με τη μεγάλη, καθολική Ιστορία,
– Αρχειακά τεκμήρια και έρευνα για ανθρώπινες ιστορίες, κ.ά.
Θα τεθούν τα ερωτήματα που πάντα συνοδεύουν αυτή την προσέγγιση:
- Τι είναι αυτό που κάνει μια προσωπική ιστορία «άξια» να ειπωθεί και, ακόμα περισσότερο, να κινηματογραφηθεί;
- Πόσο είναι αλήθεια ότι η παρουσία της κάμερας δυσκολεύει κάποιον «απλό» άνθρωπο να αφηγηθεί μια προσωπική του ιστορία; Μήπως, αντίθετα, μπορεί να είναι και απελευθερωτική;
- Ποιός ο ρόλος του σκηνοθέτη/ερευνητή σε αυτήν ακριβώς την κρίσιμη στιγμή για τον αφηγητή;
- Πώς κινηματογραφούμε μαρτυρίες, αφηγήσεις, παραμύθια με τρόπο ελκυστικό και σύγχρονο; Ποιά είναι τα μυστικά αυτής της τέχνης; Είναι ζήτημα τεχνικής, «ψυχολογίας» ή κάτι άλλο;
- Πώς μπορεί η καταγραφή μιας προσωπικής μαρτυρίας να είναι αφ’ ενός επιστημονικά έγκυρη και αφ’ ετέρου καλλιτεχνικά άρτια;
- Πώς μπορούμε να βλέπουμε, να καταγράφουμε ή ακόμα και να διδάσκουμε τη «μεγάλη» Ιστορία μέσα από τις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων;
Όλα αυτά θα τα συζητήσουμε μέσα από την προβολή και ανάλυση συγκεκριμένων ταινιών
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΝΟΝΤΑΣ:
Στο Εργαστήριο αυτό θα δούμε πώς από κάποια «απρόσωπα» αρχειακά τεκμήρια
θα περάσουμε στην ανακάλυψη ανθρώπινων ιστοριών και, στη συνέχεια, στη σύλληψη και στον σχεδιασμό ενός ντοκιμαντέρ που θα ζωντανεύει αυτές τις ιστορίες
στηριζόμενο, κυρίως, στην προφορική μαρτυρία.
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ
Για να είναι δημιουργική η συνεργασία μας, καλό είναι όσοι τελικά πάρουν μέρος στο Κινηματογραφικό Εργαστήριο να κάνουν τα εξής:
Α. Να έχουν διαβάσει το παρόν κείμενο (ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ) για να γνωρίζουν το ακριβές περιεχόμενο και τον τρόπο εργασίας που θα ακολουθήσουμε.
Μεταξύ άλλων, είναι σημαντικό να έχουν δει τα αποσπάσματα των ταινιών στο κεφάλαιο ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΟΥΛΕΣ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ & ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ.
Χαρακτηριστικό της προσέγγισης είναι και το κείμενο ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ “Συναντήσεις με τη μητέρα μου Λέλα Καραγιάννη».
Β. Να έχουν μαζί τους κάποια από τα παρακάτω: laptop, φωτογραφική μηχανή, βιντεοκάμερα. (Η φωτογραφική κάμερα και το βίντεο του κινητού είναι καλά αλλά όχι για την περίπτωση αυτή). Ευπρόσδεκτοι είναι όσοι έχουν εγκατεστημένα στον υπολογιστή τους προγράμματα επεξεργασίας εικόνας και βίντεο (τύπου Photoshop, Movie Maker ή άλλα σχετικά) και ξέρουν τον χειρισμό τους.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: ΔΕΝ είναι απαραίτητο να έχει ο καθένας ΟΛΑ τα παραπάνω, πρέπει όμως εμείς να ξέρουμε από πριν τι μπορεί να φέρουν τα μέλη της ομάδας, ώστε να φροντίσουμε για τα υπόλοιπα.
