Ελληνοϊταλικό Μέτωπο/Κινητοποίηση

Ελληνοϊταλικός Πόλεμος και Γερμανική Επίθεση 

Τον Οκτώβριο 1940, όταν η Ελλάδα μπήκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης βρισκόταν ήδη υπό την κατοχή των δυνάμεων του Άξονα. Η φασιστική Ιταλία κατείχε τα Δωδεκάνησα και την Αλβανία και ο Μουσολίνι δεν έκρυβε τις βλέψεις του στον ελληνικό χώρο. Επεκτείνοντας την ιταλική κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο θα μπορούσε αφενός να αντισταθμίσει τις ευρωπαϊκές επιτυχίες του Χίτλερ και να αποδείξει την στρατιωτική αξία της Ιταλίας και αφετέρου να επιτεθεί στις βρετανικές και γαλλικές κτήσεις στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική.

Η ιταλική επίθεση – κήρυξη του πολέμου

Στις 3.00 το πρωί της 28^ης Οκτωβρίου 1940 ο Ιταλός πρέσβης επέδωσε τελεσίγραφο στον Ιωάννη Μεταξά. Η Ιταλία απαιτούσε να δεχθεί η Ελλάδα να καταληφθούν στρατηγικά σημεία του εδάφους της. Ο Μεταξάς αρνήθηκε να αποδεχθεί το τελεσίγραφο και τόνισε πώς η ιταλική ενέργεια αποτελεί κήρυξη πολέμου. Η απάντηση του Μεταξά που καθιερώθηκε στη συλλογική μνήμη ως ΟΧΙ  ήταν επιλογή αναμενόμενη με βάση τους τότε διπλωματικούς προσανατολισμούς και τη γεωπολιτική θέση της χώρας  και ταυτίζονταν με τη θέληση του ελληνικού λαού.

Στις 5.30 το πρωί, μισή ώρα πριν εκπνεύσει το τελεσίγραφο, ξεκίνησε η ιταλική επίθεση. Ο ιταλικός στρατός διέσχισε τα αλβανικά σύνορα και εισέβαλε στο ελληνικό έδαφος σε δύο μέτωπα: στη Δυτική Μακεδονία και στην Ήπειρο ενώ ιταλικά αεροπλάνα  άρχισαν τους βομβαρδισμούς.  Αμέσως τέθηκε σε κίνηση ο πολεμικός μηχανισμός της χώρας με την κήρυξη επιστράτευσης και άρχισε η συγκέντρωση και προώθηση των μονάδων προς το μέτωπο.

Λαϊκή κινητοποίηση

Ενώ μέχρι τότε ελάχιστοι συμπαθούσαν το δικτατορικό καθεστώς, η αντίσταση στην ξένη επέμβαση δημιούργησε πρωτοφανές κλίμα ομοψυχίας. Αντίπαλοι του καθεστώτος, απότακτοι από το 1935 βενιζελικοί αξιωματικοί και εξόριστοι και φυλακισμένοι κομμουνιστές ζητούν να σταλούν στο μέτωπο για να πολεμήσουν. Στις εφημερίδες δημοσιεύεται ανοιχτό γράμμα του φυλακισμένου στην Κέρκυρα Γενικού Γραμματέα του ΚΚΕ, Νίκου Ζαχαριάδη προς το λαό της Ελλάδας.

Την πενιχρότητα των μέσων που διέθετε η χώρα αναπλήρωναν ο ενθουσιασμός  των στρατευμένων Ελλήνων. Ποτέ πριν οι Έλληνες δεν έσπευσαν στο μέτωπο με τον ενθουσιασμό που έσπευσε η γενιά του 40. Συσσωρευμένες προσβολές και προκλήσεις από τον εχθρό καθώς και οι ταπεινώσεις από την δικτατορία συνέβαλαν στο εκρηκτικό εκείνο πανηγύρι που έφερνε τη λύτρωση. Σκαρφαλωμένοι στα τραμ και στα λεωφορεία της Αθήνας συναθροισμένοι νέοι άνθρωποι με το χαμόγελο στα χείλη δίνουν το γοργό ρυθμό του πολέμου στους δρόμους της Αθήνας.

Αναχώρηση για το Μέτωπο. Στρατιώτες στην Πλατεία Συντάγματος, Αρχείο ΕΡΤ – Πέτρος Πουλίδης

Οι επιτυχίες του ελληνικού στρατού

Στη διάρκεια των πρώτων ημερών του πολέμου ο ελληνικός στρατός, με αρχιστράτηγο τον Αλέξανδρο Παπάγο, κατόρθωσε να ανακόψει την προέλαση των ιταλικών στρατευμάτων στην Ήπειρο.

Στις 14 Νοεμβρίου 1940 άρχισε η ελληνική αντεπίθεση. Στις 21 καταλήφθηκε η Κορυτσά. Πάνω από 1.000 ήταν οι Ιταλοί αιχμάλωτοι. Ήταν η πρώτη πόλη που αποσπάστηκε από τις δυνάμεις του Άξονα από την αρχή του πολέμου. Στην πρωτεύουσα ο κόσμος ξεχύθηκε στο δρόμο για να πανηγυρίσει τη νίκη.

Η προέλαση συνεχίστηκε αργά αλλά με πείσμα. Η κατάληψη της Κορυτσάς, της Πρεμετής, του Πόγραδετς, του Αργυροκάστρου, των Αγίων Σαράντα και, τέλος, στις αρχές Ιανουαρίου 1941, της Κλεισούρας σφράγισε τη νικηφόρα πορεία του ελληνικού στρατού.

Ο βαρύς χειμώνας και η έλλειψη εφεδρειών και εφοδίων προκάλεσαν τη σταθεροποίηση του μετώπου το χειμώνα 40-41. Από τον Ιανουάριο 1941 η ελληνική επίθεση περιορίστηκε σε μια σειρά από μικρές επιχειρήσεις.

Η ζωή στα μετόπισθεν

Με τους πρώτους αεροπορικούς βομβαρδισμούς, οι κάτοικοι της Αθήνας άρχισαν να καταφεύγουν στα καταφύγια. Στις συνοικίες η πολιτική άμυνα είχε προβλέψει για την προστασία ορύγματα ή θεωρητικά ασφαλέστερες ζώνες όπου συναθροίζονταν η γειτονιά.

Από τις αρχές Δεκεμβρίου καθιερώθηκε το δελτίο στη διανομή των τροφίμων.

Στις εφημερίδες κυριαρχούσε ο τσολιάς, το τσαρούχι και οι γελοιογραφίες του Μουσολίνι. Στα θέατρα επικρατούσε η εύθυμη επιθεώρηση παράγωγο και αυτή του πολέμου κατά της Ιταλίας. Οι κάτοικοι των πόλεων και ειδικά οι γυναίκες συνεισέφεραν στην πολεμική προσπάθεια με τη συγκέντρωση εφοδίων και την αποστολή τους στο μέτωπο. Το καθεστώς, μέσω κυρίως της οργάνωσης νεολαίας ΕΟΝ, προπαγάνδιζε τις επιτυχίες του στρατού, ενθάρρυνε την υποστήριξη της πολεμικής προσπάθειας από τον πληθυσμό και καλούσε σε επαγρύπνηση.

Στις 29 Ιανουαρίου 1941 πεθαίνει ο Μεταξάς. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β διορίζει στη θέση του τον πρώην διοικητή της Εθνικής Τράπεζας Αλέξανδρο Κορυζή ο οποίος αυτοκτονεί στις 18 Απριλίου επιτείνοντας την κρίση στην κορυφή του κράτους. Πρωθυπουργός θα οριστεί ο τραπεζίτης Εμμανουήλ Τσουδερός, κρητικής καταγωγής, εν όψει και της μεταφοράς της κυβέρνησης στην Κρήτη, τελευταίο ελεύθερο ελληνικό έδαφος.

Το βρετανικό εκστρατευτικό σώμα

Μετά το θάνατο του Μεταξά δέχθηκε στρατιωτική βοήθεια 50.000 ανδρών από τη Μεγάλη Βρετανία. Την άνοιξη του 1941 ξεκίνησαν ξανά οι στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η μεγάλη εαρινή επίθεση των Ιταλών παρά τις ενισχύσεις απέτυχε. Η ελπίδα ότι οι Βρετανοί θα άνοιγαν ένα καινούργιο μέτωπο εναντίον του Άξονα στα Βαλκάνια αποδείχθηκε μάταιη. Από την άλλη η Γερμανία είχε αποφασίσει να κατακτήσει τα Βαλκάνια για να διαφυλάξει τα νώτα της πριν τη μεγάλη επίθεση στη Σοβιετική Ένωση. Την 1^η Μαρτίου 1941 η Βουλγαρία προσχωρεί στον Άξονα και στις 6 Απριλίου ξεκίνησε ταυτόχρονα η Γερμανική επίθεση στη Γιουγκοσλαβία και στην Ελλάδα.

Η Γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδας

Στις 6 Απριλίου 1941 τέθηκε σε εφαρμογή η επιχείρηση «Μαρίτα» η οποία οδήγησε στην κατάκτηση και υποδούλωση της Ελλάδας στον Άξονα. Στη γερμανική επίθεση αντιστάθηκε το Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας με πέντε ελληνικές μεραρχίες,  οχυρωμένες στη «γραμμή Μεταξά». Το έτερο τμήμα του αμυνόμενου στρατού επικουρούμενο από τρεις βρετανικές μεραρχίες  παρατάχθηκε στα περάσματα της Δυτικής Μακεδονίας.

Παρά την ηρωική αντίσταση και την αυτοθυσία των υπερασπιστών των 21 οχυρών και τις σημαντικές απώλειες των Γερμανών, η 12η Γερμανική Στρατιά με επικεφαλής τον στρατάρχη Βίλχελμ φον Λίστ εισέβαλε με επιτυχία στην Ελλάδα από τα αφύλακτα ουσιαστικά ελληνο-γιουγκοσλαβικά σύνορα υπερφαλλαγγίζοντας τη «γραμμή Μεταξά». Με καθηλωμένο τον ελληνικό στρατό στην Αλβανία, οι γερμανικές μονάδες ξεχύθηκαν στη θεσσαλική πεδιάδα, ενώ οι άνδρες του βρετανικού εκστρατευτικού σώματος υποχωρούσαν διαρκώς.

Στις 23 Απριλίου, δύο εβδομάδες μετά την εκδήλωση της Γερμανικής Επίθεσης  ο διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού – Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου, αντιστράτηγος Γεώργιος Τσολάκογλου, χωρίς την εξουσιοδότηση της ελληνικής κυβέρνησης, υπέγραψε στη Θεσσαλονίκη το οριστικό πρωτόκολλο της συνθηκολόγησης. Την ίδια ημέρα η κυβέρνηση και ο βασιλιάς αναχώρησαν για την Κρήτη.

Στις 27 Απριλίου οι Γερμανοί κατέλαβαν αμαχητί την Αθήνα και μετά από δύο μέρες ορκίστηκε η δοσιλογική κυβέρνηση υπό τον Τσολάκογλου.

Η «επιχείρηση Μαρίτα» ολοκληρώθηκε με την κατάληψη της Πελοποννήσου. Τα βρετανικά στρατεύματα εκκενώθηκαν και μεταφέρθηκαν στην Κρήτη στην οποία ύστερα από ηρωική μάχη θα έπεφτε η αυλαία του ελληνικού δράματος.

Οι απώλειες

Στη διάρκεια της εκστρατείας οι γερμανικές δυνάμεις είχαν περίπου 5.000 συνολικά απώλειες, από τους οποίους 1.100 νεκροί. Το πλέον σημαντικό ποσοστό των απωλειών το είχαν μπροστά στα οχυρά – στη μόνη δηλαδή μεγάλης έκτασης μάχη που δόθηκε. Εκεί δοκιμάστηκε ιδιαίτερα το 125^ο Σύνταγμα του γερμανικού στρατού – το «πειραματικό». Ο Ελληνικός στρατός είχε ίσως 2.000 άνδρες εκτός μάχης στις συγκρούσεις με τους Γερμανούς. Αιχμάλωτοι δεν υπήρχαν διότι δεν κρατήθηκαν.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ, Εκδοτική Αθηνών.

Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τόμος 8^ος, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2003.

Μαργαρίτης Γιώργος, Προαγγελία θυελλωδών ανέμων… Ο πόλεμος στην Αλβανία και η πρώτη περίοδος της Κατοχής, Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2009.